Τα μεταλεύματα της Μήλου

Η Μήλος αποτελεί το αποτέλεσμα μιας έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας που
σταμάτησε περίπου 90.000 χρόνια πριν,

διαμορφώνοντας έκτοτε τόσο τα μορφολογικά της χαρακτηριστικά όσο και την ιστορία της. Αρχαιολογικά ευρήματα τόσο στην περιοχή της Μήλου όσο και στα γύρω νησιά και στην
ηπειρωτική χώρα υποδεικνύουν πως η Μήλος κατοικείται ήδη από το τέλος της
παλαιολιθικής εποχής, δηλ. από το 11.000 π.Χ. και έπειτα, με τους κατοίκους
της να εξορύσσουν και να εμπορεύονται οψιδιανό ο οποίος χρησιμοποιούταν για
την κατασκευή αιχμηρών εργαλείων. Χάρη στα γεωλογικά χαρακτηριστικά του
νησιού, ο οψιδιανός αποτέλεσε, μεταξύ άλλων ορυκτών και μεταλλευμάτων, έναν
φυσικό πόρο του οποίου η εκμετάλλευση προσέφερε μια οικονομική ανάπτυξη για
τους κατοίκους της Μήλου από τα αρχαία κιόλας χρόνια.
Οψιδιανός, καολίνη, μαγγάνιο, πυριτικά, θείο, βαρυτίνη, περλίτης,
μπεντονίτης, μόλυβδος, γύψος και λαδόπηλος είναι από τα σημαντικότερα
στοιχεία του ορυκτού πλούτου της Μήλου, που αποτελούσαν και συνεχίζουν να
αποτελούν μέχρι τις μέρες μας πολύτιμα υλικά που εξάγονται από το νησί σε
όλο τον κόσμο. Ας δούμε μερικά ενδεικτικά στοιχεία αυτών των
ορυκτών/μεταλλευμάτων.
Οψιδιανός
Ο οψιδιανός ή οψιανός, παίρνει το όνομά του από τον Ρωμαίο Όψιο (Obsius),
σύμφωνα με τα χειρόγραφα φυσικής ιστορία του Πλίνιου του Πρεσβύτερου, ή
Οψίδιο (Obsidius) σύμφωνα με μεταγενέστερα χειρόγραφα, που ανακάλυψε αυτό το
πέτρωμα στην Αιθιοπία. Πρόκειται για ένα φυσικό, ημιδιαφανές ηφαιστειακό
γυαλί με υαλώδη υφή και σκούρο χρώμα, συνήθως μαύρο ή γκρι. Αποτελείται από
διοξείδιο του πυριτίου (SiO2) και δημιουργείται από τη γρήγορη ψύξη
ηφαιστειακών πετρωμάτων που δεν προλαβαίνουν να δημιουργήσουν κρυστάλλους.
Λόγω της άμορφης δομής του αλλά και της χημικής σύστασής του μπορεί να κοπεί
σε κομμάτια με αιχμηρές αιχμές, χαρακτηριστικό το οποίο εκμεταλλεύτηκε ο
άνθρωπος από την παλαιολιθική κιόλας εποχή για την κατασκευή εργαλείων και
όπλων.

Θείο
Το θείο (S) ή θειάφι είναι ένα κρυσταλλικό στερεό στοιχείο κίτρινου χρώματος
και έντονης οσμής που συναντάται στη Γη (και ιδιαίτερα σε ηφαιστειογενείς
περιοχές) τόσο στη φυσική μορφή του όσο και ως στοιχείο σε θειούχα ή θειικά
ορυκτά. Πρόκειται για ένα στοιχείο γνωστό από την αρχαιότητα με ένα πλήθος
εφαρμογών, από την κατασκευή λιπασμάτων και εντομοκτόνων μέχρι την πυρίτιδα
και τα ελαστικά. Το θείο αποτελεί επίσης και ένα από τα πιο απαραίτητα
στοιχεία για τον ανθρώπινο οργανισμό, καθώς είναι απαραίτητο για τη σύνθεση
ορισμένων αμινοξέων (κυστεΐνη, μεθειονίνη κ.α.) και βιταμινών (βιοτίνη-Β7
και θειαμίνη-Β1).
Στη Μήλο, κατά τη νεότερη ιστορία, έχουμε εξόρυξη και εμπορεία θείου από το
1862 και έπειτα, με τα θειωρυχεία στο Παλιόρεμα να παράγουν μέχρι και 15.000
τόνους θείου ετησίως. Η συστηματική εξόρυξη διεκόπη το 1905, λόγω παραγωγής
φτηνότερου θείου στην Αμερική, ωστόσο η παραγωγή συνεχιζόταν σποραδικά μέχρι
τη δεκαετία του '70.
Μπεντονίτης
Ο μπεντονίτης είναι μια πλαστική άργιλος που δημιουργείται από τη μετατροπή
ηφαιστειακών πετρωμάτων. Μερικές από τις χρήσεις του αφορούν χυτήρια
(αποτελεί συνεκτικό υλικό της άμμου στα καλούπια χύτευσης), προϊόντα της
αυτοκινητοβιομηχανίας (π.χ. δισκόφρενα), προσροφητικά υλικά (π.χ. άμμος
υγιεινής κατοικίδιων ζώων), στεγανοποιητικά υλικά, δομικά έργα (μπορεί να
αντικαταστήσει πλήρως τον ασβέστη), κ.α.
Η εξόρυξη μπεντονίτη στο Φυροπόταμο, στην Αγγεριά και σε άλλες τοποθεσίες
της ανατολικής Μήλου ξεκίνησε συστηματικά από τη δεκαετία του '50 και
συνεχίζει μέχρι σήμερα, με τη Μήλο να είναι μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο
κέντρο παραγωγής και επεξεργασίας μπεντονίτη στην Ευρώπη, προμηθεύοντας
ολόκληρο τον κόσμο με 700.000 τόνους μπεντονίτη ετησίως.
Περλίτης
Ο περλίτης είναι ένα όξινο, ηφαιστειακό, υαλώδες πέτρωμα που δημιουργήθηκε
από την απότομη ψύξη της λάβας στην επιφάνεια της γης, δεσμεύοντας μεγάλες
ποσότητες νερού στο εσωτερικό του. Σαν ορυκτό έχει την ιδιότητα να
διογκώνεται κατά 10-20 φορές όταν θερμανθεί απότομα στους 800-9000 C,
καθιστώντας το ένα πολύτιμο υλικό για μια σειρά εφαρμογών όπως οι κατασκευές
(μονωτικά υλικά, σοβάδες, κονιάματα, κ.α.), η γεωργία (βελτιωτικό εδαφών,
υδροπονικές καλλιέργειες, κ.α.), ως βοηθητικό μέσο φιλτραρίσματος υγρών
(ποτά, φάρμακα, έλαια, πετρελαϊκά προϊόντα κ.α.).
Η εξόρυξή του από το έδαφος της Μήλου ξεκινά παράλληλα με την εξόρυξη
μπεντονίτη κατά τη δεκαετία του '50 στα ορυχεία Τράχηλας και Τσιγκράδο και
συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, εξάγοντας ετησίως πάνω από 450.000 τόνους
περλίτη σε όλον τον κόσμο.

Το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου
Η επίσκεψή μας στο όμορφο νησί της Μήλου δε θα μπορούσε να θεωρηθεί
ολοκληρωμένη αν δεν επισκεπτόμασταν και το Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου, στον
Αδάμαντα. Ενώ ολόκληρο το νησί θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα τεράστιο υπαίθριο
μουσείο, το Μουσείο καταφέρνει να αναδείξει τόσο τον ορυκτό πλούτο του
νησιού όσο και την ιστορία του, αποτίνοντας παράλληλα ένα φόρο τιμής σε
όλους τους εργάτες και τους κατοίκους του νησιού που εργάστηκαν κοπιαστικά
επί δεκαετίες για την αξιοποίηση αυτού του πλούτου.
Μέσα από τους όμορφους χώρους του και με την υποστήριξη οπτικοακουστικών
μέσων, το μουσείο μας φέρνει σε επαφή με τις γεωλογικές ιδιαιτερότητες του
νησιού, τις δραστηριότητες γύρω από την εξόρυξη των μεταλλευμάτων στον άξονα
του χρόνου αλλά και της περιβαλλοντικής αποκατάστασης στις ανάλογες
τοποθεσίες, δείγματα ορυκτών και κρυστάλλων από διάφορα μέρη του νησιού,
καθώς και μια εξαιρετική συλλογή οψιδιανού, του Μηλιού λαογράφου και
συλλέκτη Ζαφείρη Βάου - όλα πλαισιωμένα από φωτογραφικό υλικό και
περιεκτικές επιγραφές.

Το μουσείο διαθέτει επίσης μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ειδικών εκθέσεων κ.ά., καθώς και μια αίθουσα για την προβολή βίντεο σχετικών με τη θεματολογία του Μουσείου.